Subotica u mesecima prelomnih istorijskih događaja
Istoričar Stevan Mačković bavi se životom u gradu od trenutka ulaska srpske vojske 13. novembra 1918. godine do 4. juna 1920. kada je zaključen Trinanonski sporazum.
Kako je bilo živeti u gradu u trenutku kada dolazi do promene državnih granica? Kako je izgledao život u gradu koji prestaje biti deo jedne poražene monarhije, a postaje pogranični grad nove države u nastajanju? Kako je izgledao svakodnevni život, kako su funkcionisale gradske javne službe?
Da li je prosečni stanovnik Subotice znao koliko je istorije u tih 570 dana, od trenutka kada je 13. novembra 1918. godine srpska, odnosno saveznička vojska ušla u grad, do 4. juna 1920. godine kada je Trijanonskim ugovorom granica povučena nekoliko kilometara severno od Gradske kuće.
Upravo na tu temu napisao je novu knjigu istoričar Stevan Mačković, dugogodišnji direktor Istorijskog arhiva u Subotici. Rukopis njegove knjige „Subotica na granici, grad i ljudi (13. XI 1918. – 4. VI 1920)“ uz podnaslov „Beleške jednog arhiviste“ trenutno je u štampi. Mačković kaže da je oduvek predmet njegovog istorijskog interesovanja period između dva svetska rata, te da je i većinu svojih radova i istraživanja upravo fokusirao na taj period. U svom novom delu bavi se životom grada u periodu između dva velika, moglo bi se reći definišuća istorijska događaja.
„Nisam imao ambicija da objašnjavm zašto je došlo do tih velikih događaja, već sam želeo da vidim sadržinu, kako se to reflektovalo na ono što se dešava na ovoj našoj mikro sredini. U središtu mog pisanja je Subotica, grad i ljudi. Kako se ono što se dešavalo reflektovalo na život ovde. Oslonio sam se na ono što nam govore izvori i dokumenti jer je moja privilegija da sam 32 godine u arhivu okružen izvorima koje čuvamo“ kaže Mačković.
Kako navodi u uvodu svog dela polazni cilj u stvaranju rukopisa bio je „da na osnovu arhivske građe dobije što životniju sliku života u gradu koji je u jednom prelomnom istorijskom trenutku došao u poziciju da se nađe na granici jedne nove državne tvorevine“. U knjizi Mačković sliku tog vremena gradi sklapajući deliće iz svih sfera javnog života, kroz poglavlja o formiranju vlasti u gradu, sednicama Gradske skupštine, prisustvu vojske u svakodnevnom životu, komunalnim problemima grada, migracijama stanovništva, o dolasku optanata, Rusa, izbeglih i doseljenih, ali i prognanima. Piše o tome kako se živelo, kako su se nabavljale namirnice, gde se stanovalo, ali i kako se zabavljalo, kako je uspostavljeno funkcionisanje obrazovnih i zdravstvenih službi. Mačković kaže da je reč o 570 dana, omeđenih istorijskim prekretnicama, a da je sliku gradio kroz „rudarski arhivistički posao“ koji je podrazumevao sakupljanje delića istorije koji se ugrađuju u veću sliku života kakav je tada bio.
„Ideja je bila da se obuhvati celokupnost dešavanja, ne politička i ideološka već i funkcionisanja grada. Danas je teško shvatiti prošlost, uvek se oslanjamo na svoje sadašnje iskustvo i to projektujemo na ono što je bilo davno. Od dešavanja koja sam obrađivao prošle su tri generacije, a mi na njihove živote gledamo današnjim očima jer nemamo drugog načina. Međutim, detalji iz prošlosti daju nam ilustraciju da nije bilo kao danas. Drugačije se živelo, drugi kvalitet života, uslovi drugačiji. Demografski pokazatelji nam govore da je prosečni životni vek kraći, 35 do 38 godina u proseku, i to je podatak koliko je taj život bio teži, nego danas. Imamo i pitanje urbanističkih uslova, voda je bila veliki problem, sve je to činilo da je običan svakodnevni život teži i drugačiji. Istovremeno, u gradu je život ipak bio lakši nego na udaljenom salašu, sve sam to pokušao da dotaknem, u ovoj knjizi“ objašnjava Stevan Mačković.
Knjiga koja obrađuje period od 1918. do sredine 1920. prema zamisli istoričara prva je u nizu. „Ovo bi trebao biti prvi tom, zaokružene istorije grada u periodu od 1918. do 1941. godine“ kaže Mačković.
