U Gradskoj biblioteci na Paliću sinoć je predstavljena knjiga Milana Uzelca „Četvrti putnik“, koja je inače litarerarni prvenac ovog subotičkog građevinskog inžinjera, slikara, i multidisciplinarnog društvenog aktiviste. Knjigu je izdala subotička Gradska biblioteka, a Irena Bognar predstavnica Bibioteke je tu odluku subotičkog izdavača ocenila kao važno priznanje autoru koji se kroz roman predstavio i kao svojevrsni hroničar načeg grada. „Gradska biblioteka je sa uvažavanjem stala iza ovog romana, a to je praktično prvo ozbiljno literarno delo za poslednjih deset godina našeg izdavaštva. Knjiga, dakle, mnogo govori o nedavnoj istoriji našeg grada, ali i istoriji čitavog regiona, i to je pored literarne nesumnjivo njena posebna vrednost“.
Roman je nastao na osnovu istinitog događaja, a autor ga je napisao pre ravno dve godine i to, kako kaže, zahvaljujući koroni. „Da nje bilo korone, možda knjiga nikad ne bi nastala. Tada sam, zatvoren u kući, konačno imao vremena da uradim ono što sam do tada odlagao a priču sam jako dugo nosio u sebi. Čuo sam je 1989. godine, prilikom porodičnog putovanja u Moskvu, od tadašnjeg saputnika u kupeu ruskog voza, a ta priča i naše druženje tokom puta zbližila nas je sve do kraja života tog mog slučajnog poznanika i kasnijeg dobrog prijatelja. Njegovo iskustvo i ono što je doživeo u Drugom svetskom ratu urezali su mi se u pamćenje, da sam prosto morao to nekako zabeležiti“, priča Uzelac.
Roman, dakle, govori o mnogo puta obrađivanoj temi ratnih događanja i sudbini logoraša, ali je pristup i način na koji je ona obrađena, kao i činjenica da je junak iz knjige Mikloš Nemet stvarna ličnost, koja je lično iskusila pakao ratnog mučilišta u Aušvicu, čine svakako jedinstvenom.
Nemet je kao mladić od 18 godina, iz mađarskog sela Zahonj, na granici Ukrajine odnosno tadašnjeg Sovjetskog Saveza i Mađarske, prisilno mobilisan kao ratni dezerter, i odveden u Aušvic. On je sa grupom mladića nekako uspeo da pobegne iz teretnog voza koji je iz Budimpešte nosio uglavnom mađarske Jevreje prema logoru, ali za kratko, jer ih je nemačka vojska vrlo brzo otkrila i ponovo „utovarila“ u stočne vagone prema logoru. Početak njihovog zarobljeništva, odnosno pokušaj bekstva odredio je i njihovu kasniju sudbinu u logoru, te je Nemet proživeo najgore zlostavljanje i mučenje koje se ne može ni zamisliti. No, kako se rat već bližio kraju, Nemci su bili preduzeli akciju ubrzanog „uklanjanja tragova“ zločina počinjenih u logorima, pa je mladi Mikloš Nemet sa više stotina logoraša jedne večeri kamionima odvezen na gubilište, gde su mitraljezima nemilosrdno pokosili već izmučene dotadašnje stanovnike logora, i to na ivici kamenoloma koji je bio predviđen za njihovu zajedničku grobnicu. Upravo ta činjenica preokrenula je Mikloševu sudbinu - on je igrom slučaja ili milošću više sile ostao u životu, i to zaštićen mrtvim telima koja su padala po njemu, ali uspevši da se na kraju izvuče iz te paklene rupe i poslednjim atomima snage, bez odeće na sebi, po snegu i neizdrživoj hladnoći, gotovo otpuzi do sela Aušvic, gde ga je polusmrznutog spasila jedna od meštanki ovog samo po zlu poznatog mesta.
Iako je priča mračna i tragična, način na koji o svom iskustvu govori tokom putovanja sada već ostareli logoraš, potpuno odsustvo gorčine i mržnje u njegovim sećanjima predstavlja svojevrsni otklon od užasa ratnog zla, i daje nadu da je ljudskost sila koja trijumfuje i u najgorim vremenima. Njegovo pripovedanje, bez osude i sa gotovo religioznom trpeljivošću, čini da ga čitalac doživljava kao nekakvog antičkog heroja, čija se humanost i vera u dobro prelivaju sa stranica ove u biti tužne knjige.
Paralelno sa njegovom pričom teče i priča o životu autora, koji je krajem rata tek bio rođen, i ti delovi romana su u izvesnom smislu katarzični u odnosu na Mikloševa iskustva. Autorovo detinjstvo na Paliću, iako obeleženo siromaštvom, puno je nade koju je doneo mir, optimizma i velikih očekivanja. No, sa druge strane, činjenica da se susret dva slučajna saputnika odvija u samo praskozorje jednog novog, strašnog rata na prostoru bivše Jugoslavije, ipak baca senku na tu normalnost posleratnog perioda. U svojim osvrtima na te događaje autor govori sa izvesnom jugonostalgičarskom tugom, žaleći zbog gubitka svoje dotadašnje domovine, mnogih ljudskih života i zbog patnji koju je raspad države doneo većini njenih stanovnika.
