U Gradskom muzeju Subotica otvorena je 12. maja 2016. godine gostujuća izložba Narodnog muzeja u Beogradu Centralni Balkan između grčkog i keltskog sveta, Kale – Krševica 2001 – 2011. Autori izložbe su: Petar Popović, naučni savetnik Arheološkog instituta u Beogradu, muzejski savetnici Narodnog muzeja u Beogradu: Nenad Radojčić, Vera Krstić i Aca Đorđević, kao i kustos Jovan Mitrović iz iste ustanove. Goste i publiku pozdravio je direktor Gradskog muzeja Subotica Ištvan Hulo, a izložbu je otvorila direktorka Narodnog muzeja u Beogradu Bojana Borić Brešković.
Izložba je otvorena do 12. juna 2016. godine. Radno vreme Muzeja je tokom manifestacije Deset dana od 10 do 10, kako naziv i kaže od 10 do 22 časa. Tokom ovih 10 dana ulaz je slobodan.
Arheološki lokalitet Kale nalazi se na obroncima planine Rujen u selu Krševica, petnaestak kilometara južno od Vranja i nedaleko od Bujanovca. Zahvata izduženi plato sa padinama i podnožjem odakle dominira pogled prema dolini Južne Morave i Vranjskoj kotlini. Arheološki je zabeležen početkom šezdesetih godina, a manja sondažna iskopavanja Narodnog muzeja u Vranju obavljena su 1966. godine. Posle duže pauze od 2001. godine započeta su sistematska istraživanja u organizaciji Arheološkog instituta u Beogradu u saradnji sa Narodnim muzejom u Beogradu, Narodnim muzejom u Vranju i Filozofskim fakultetom u Beogradu. Iz kampanje u kampanju otkrivene su građevine, različiti objekti i mnogobrojni pokretni nalazi, što sve svedoči o važnosti i veličini ovog naselja koje je nastalo početkom IV veka i trajalo sve do prvih decenija III veka pre n. e.
Na zaravni uzvišenja Kale izgrađena je akropola zaštićena bedemom i dubokim rovom širokim oko 20 m. Tokom iskopavanja konstantovano je nekoliko građevinskih horizonata u kojima se u poslednjoj fazi vide zidovi javnih građevina. Ispod akropole su manje terase koje su se spuštale sve do doline Krševičke reke i na kojima se nalazio najveći deo naselja. Uz samu reku, u jednom delu podgrađa, na površini od preko 1000 m2, otkriven je veliki arhitektonski kompleks, sa kamenim građevinama, zaštitnim zidovima, pećima i drugim objektima. U južnom delu je velika konstrukcija od kamena, građevina sa svodom dugačka deset metara, uokvirena sa tri strane zidovima, a sa četvrte vertikalnom liticom usečenom u peščar. Reč je o velikom sistemu koji je mogao da snabdeva vodom nekoliko hiljada stanovnika. Ovako građen rezervoar za vodu predstavlja jedinstven primer među objektima iste namene, a svakako je i najstariji primer antičke arhitekture u Srbiji.
Mnogobrojni arheološki materijal uglavnom pripada širokom repertoaru grčkih importovanih luksuznih posuda iz atičkih ili severnoegejskih radionica ili heleniziranoj grnčariji za svakodnevnu upotrebu (pitosi, amfore, kuhinjska keramika). U manjem broju zastupljen je nakit (fibule, prstenje, naušnice, staklene perle igle), različiti bronzani i gvozdeni predmeti, kao i novac Filipa II, Aleksandra Velikog i njegovih naslednika.
Najmlađi horizont na lokalitetu Kale čine nalazi mlađeg gvozdenog doba koji su u dolini Južne Morave do skora bili prava retkost. Keltska keramika, karakteristična za krajeve oko Save i Dunava koje su naseljavali Skordisci, otkrivena je na platou gde je nađeno više celih posuda. Prisustvo ovih nalaza lako se može objasniti podacima iz antičkih izvora gde se govori o čestim pljačkaškim pohodima balkanskih varvara koji su usledili posle pada Makedonije i formiranja rimske provincije 148. godine pre n. e. Očigledno je da su Skordisci od sredine II i početka I veka pre n. e. ovo pogodno mesto koristili kao stanište i usputnu stanicu na putu koji je varvare vodio od Dunava dolinom Morave sve do bogatih oblasti u Makedoniji.
Rezultati dosadašnjih istraživanja pružili su brojne podatke, ali do sada je istraženo samo oko šest procenata od ukupne površine lokaliteta tako da je razumljivo što ostaju mnoga otvorena pitanja na koje odgovore mogu da pruže samo dalja iskopavanja. Danas se krševičko Kale izdvaja kao najsevernije naselje sa grčkim odlikama i najjužnije nalazište sa raznovrsnim latenskim materijalom.
Tekst: Gradski muzej
Photo: Svetlana Kolovič
