Zajednički mađarsko - srpski seminar na temu "Zaštita nasleđa u okvirima urbanističkog razvoja" u Subotici
Dr Viktorija Aladžić
U Subotici se 27. i 28. maja održao zajednički mađarsko - srpski seminar na temu "Zaštita nasleđa u okvirima urbanističkog razvoja". Organizatori seminara su bili Fondacija "Teleki Laslo" i Direkcija za zaštitu kulturnog nasleđa iz Mađarske, u saradnji sa Gradom Subotica i organizacijama civilnog sektora "Urbis" i "Authentic Vojvodina" iz Srbije. Pokrovitelj seminara je bio Nacionalni kulturni fond iz Mađarske. Povod održavanja ovog seminara bilo je sve učestalije nasrtanje na spomenike kulture i vrednu graditeljsku baštinu u Subotici i drugim gradovima u Vojvodini kao i nerazumevanje značaja vrednog kulturnog nasleđa.
Subotica, grad koji se nalazi na samom severu Vojvodine danas sa oko 100.000 stanovnika, pre Prvog svetskog rata bila je u sastavu Austro-ugarske monarhije i tada jedna od tri najveća grada u Ugarskoj. Ubrzani ekonomski razvoj grada omogućila je, gradu bez reke, železnica koja je grad povezala sa Evropom 1869. godine. Na samoj prekretnici XIX u XX vek izgrađen je veliki broj privatnih i javnih palata, među kojima se nalaze i značajna arhitektonska ostvarenja svetske baštine: sinagoga, gradska kuća i Rajhlova palata. Budući da Subotica sa okolinom ima preko stotinu objekata izgrađenih na prekretnici XIX u XX vek u stilu secesije, te da su i najznačajnija arhitektonska ostvarenja izgrađena u stilu secesije, seminar je imao težište usmereno na arhitekturu secesije.
Poslednjih godina porušeno je ili devastirano nekoliko vrlo značajnih objekata u Subotici. Tokom 2007, nakon velike kampanje protiv rušenja, porušeno je subotičko "Narodno pozorište", spomenik kulture od velikog značaja, na čijem mestu je počeo da se gradi novi megalomanski projekat novog pozorišta, no već ovog proleća najavljeno je da novca nema za završetak zgrade, te se u zaštićenom jezgru nalazi ogroman nezavršen armirano - betonski skelet. Početkom 2010. godine porušene su dve prizemne kuće arhitekte Ferenca Rajhla, najraniji radovi u stilu secesije u Srbiji, izgrađene 1899. godine. Devastirana je takozvana "najstarija kuća" u Subotici iz 1730. godine, porušeno "Hajzlerovo kupatilo", devastirana zgrada "Bunjevačke matice" i tome slično.
U težnji da se privuče pažnja na vredno subotičko arhitektonsko nasleđe, te da se ukaže na moguće smernice u planiranju grada, kako bi se u budućnosti izbeglo rušenje vrednih građevina, te revitalizovali stari urbani kvartovi u skladu sa savremenim potrebama, organizovan je seminar. Tokom prvog dana seminara održan je niz predavanja uglednih stručnjaka sa različitih univerziteta i iz institucija iz Srbije, Mađarske, Austrije, Škotske, Španije.
U svom predavanju profesor Džeremi Hauard sa Univerziteta Sent Endrju iz Škotske se osvrnuo na traganje za novim izrazom, novim nacionalnim i internacionalnim vizuelnim jezicima koje je bilo naročito intenzivno u vreme razvoja masovnog obrazovanja, početkom XX veka, kada su društva težila da se mnogo jasnije izraze nego ikada ranije, te tako i najznačajnije subotičke građevine spadaju u širi Pan-evropski trend stvaranja identiteta. Profesor Gerle Janoš sa Univerziteta u Debrecenu posvetio je svoje predavanje ulozi arhitekture sa prekretnice XIX u XX vek u stvaranju imidža grada i značaj ove arhitekture u stvaranju urbanog i nacionalnog identiteta. Značaj urbanog identiteta u postizanju atraktivnosti i harmoničnog urbanog razvoja bila je tema predavanja Profesora Borislava Stojkova, direktora Republičke agencije za prostorno planiranje Republike Srbije. Profesorka Nađa Kurtović Folić sa Novosadskog univerziteta svoje predavanje posvetila je revalorizaciji kulturnog nasleđa XIX i XX veka kao neophodnog koraka u savremenom planiranju gradova. Posebno atraktivno predavanje održali su Rikard Barera i Luis Boš Paskal iz Instituta za gradski pejzaž Gradskog saveta Barselone, prikazavši projekat "Barselono postani lepa" koji se u Barseloni sprovodi već 25 godina sa ciljem da se ceo grad obnovi. Predavanje Atile Erčeija zamenika predsednika Mađarske komore arhitekata iz Budimpešte bavilo se odnosom između graditeljskog nasleđa i nastupa agresivnog kapitala. Profesor Univerziteta u Đeru Gabor Vinkler prikazao je obnovu istorijskih jezgara u Zapadnoj Mađarskoj, a Ana Sevenji sa Univerziteta Korvin iz Budimpešte u Kesegu.
Drugog dana seminara organizovan je okrugli sto na kojem se raspravljalo o graditeljskoj baštini i mogućnostima njenog očuvanja, gde su građani Subotice mogli da postavljaju pitanja i iznose svoja mišljenja o nastalim problemima. Pri kraju dana formulisana je Subotička deklaracija u kojoj su definisani problemi ali i smernice za buduću zaštitu graditeljskog nasleđa i planiranje grada, koja se ne bavi samo problemima Subotice, već se odnosi na sve gradove koji se suočavaju sa agresivnim kapitalom koji ugrožava vrednu graditeljsku baštinu, i pojedinačnim interesom investitora koji narušava zajednički javni interes.
