Od kako je nedavno, od 1. marta počela primena, odnosno prijavljivanje po osnovu Zakona o vraćanju oduzete imovine i obeštećenju ( Zakon je objavljen u "Službenom glasniku RS", br. 72/2011 od 28.9.2011. godine.) i Javnog poziva za podnošenje zahteva za vraćanje oduzete imovine, odnosno obeštećenje (Agencije za restituciju), u Istorijski arhiv sa javlja sve više stranaka sa zahtevima vezanim za tu oblast. Tako je od početka godine bilo podneto ukupno 248 zahteva za uverenja po raznim osnovama, a od 1. do 19. marta već 190. Od toga je upravo većina bila onih koji se odnose na oduzetu imovinu nakon rata. Istorijski arhiv već više od dvadeset godina ima sličnu praksu. Od kraja 1991. godine je otpočeo da istražuje, pronalazi i izdaje slična uverenja, odnosno overene fotokopije na osnovu sačuvane građe koja svedoči o tim pravnim postupcima komunističkih vlasti. To je bilo neophodno i u skladu sa potrebama stranaka koje su dolazile u Arhiv, pošto je država od toga vremena započela prve korake u tom pravcu. Deo imovine se vraćao i to u obliku naturalne restitucije, a po osnovu primene Zakona o vraćanju poljoprivrednog zemljišta 1991. i Zakonom o vraćanju imovine verskim zajednicama 2006. godine. Veoma velik broj lica se povodom tih zakona, a pogotovo povodom Zakona o prijavljivanju i evidenciji oduzete imovine (2005 g). već obraćao našoj ustanovi i dobijao tražene dokumente. Ali isto tako mnoge stranke uopšte i nisu dolazile po svoje rešene predmete, najviše one iz 2006. i 2007. godine, te ih mi sada imamo gotovo 150. Upravo i na ovaj način ih pozivamo da jave Arhivu i da ih preuzmu.
Povećan broj stranaka u zadnje vreme očigledno pokazuje da time nisu iscrpljene potrebe za uslugama, odnosno podacima iz naše arhivske građe o oduzetoj imovini odnosno predmetima koji su u vezi sa tim. To samo svedoči da u mnogim slučajevima, lica kojima je oduzimana imovina ili njihovi naslednici nisu sačuvali dokumentaciju koja potvrđuje te postupke. Ponekad su njihova saznanja o onome šta je država oduzela, bazirana samo na maglovitim pričama starijih. U cilju lakšeg i bržeg rešavanja zahteva stranaka, važno je da one raspolažu sa što tačnijim i preciznijim podacima o licu kome je oduzeta imovina, o načinu na koji je to bilo izvršeno kao i vremenu i te lokaciji gde se nekretnina nalazila. Naš Arhiv pokriva teritoriju današnje tri opštine, Suboticu, Bačke Topole i Malog Iđoša te samo sa tih područja i raspolažemo građom. Naravno, pošto u obzir za vraćanje ili obeštećenje dolazi i pokretna imovina, i u tom slučaju neophodno raspolagati sa dokumentima koji to potvrđuju. Ako se zna da je imovina oduzimana od 1945. do 1990. godine, po više od 40 zakonskih osnova, to samo daje ilustraciju širine kojom su se vlasti obračunavale sa "klasnim neprijateljima" a istovremeno i težine posla koji stoji pred arhivskim radnicima da pronađu traženu dokumentaciju. Arhiv u načelu ima mogućnosti da rekonstruiše i potvrdi određen broj takvih slučajeva, ali uvek se može desiti da u nekom konkretnom slučaju građa nije sačuvana, tako da naš odgovor mora da bude negativan.
Istorijski arhiv je na svoj web stranici www.suarhiv.co.rs postavio obrasce sa zahtevima koje obično stranke u ovakvim postupcima traže, na srpskom i mađarskom jeziku. Tako se tamo mogu skinuti i popuniti:
- - zahtev za izdavanje overenih kopija ostavinskog rešenja,
- - zahtev za izdavanje uverenja iz matičnih knjiga (u Arhivu sa matične knjige do sredine 1910. godine, a za kasnije godine u gradskom matičnom uredu )
- - zahtev za dokumenta o oduzetoj imovini.
Naravno isti obrasci se popunjavaju i na licu mesta - u Arhivu, Gradska kuća, III sprat, u sekretarijatu - kancelarija 329. Stranke se primaju svakim radnim danom od 9,30 do 13,30 časova. Informacije se mogu dobiti i na telefone 024/ 626-889, 626-865. Vreme rešavanja podnetih zahteva stranke dobivaju po podnetom zahtevu, kome prethodi i plaćanje samo troškova postupka, pošto je zakon predvideo oslobađanje od svih poreza, sudskih ili administrativnih taksi.
info: U Subotici, 20. marta 2012. dir. IAS, Stevan Mačković, arhivski savetnik
