VIDIKOVAC - TEMELJ KATASTRA
Na najvišoj tački u ataru podignuta je zidana građevina od 27 metara. Meštani znaju da je oduvek tu, ali ne i čemu služi. Objašnjenje imaju geodeti.
U naselju Orom, jednom od 13 naselja opštine Kanjiža, daleko na rubu sela, u sred njive kukuruza štrči neobičan objekat. U bačkoj ravnici, gde pogled ne nailazi na prepreku sve do ruba horizonta, izdvaja se svaka vertikala koja stremi u visinu. Ova je poput uzane i visoke piramide, visine od oko 27 metara, sazidana je od cigala i meštani je zovu vidikovac. Ne znaju mnogo o njegovoj istoriji, samo da je odvajkada tu.
Robert Leko, sekretar mesne zajednice Orom kaže ova neobična uspravna građevina tu je još od vremena Austrougarske monarhije, ali moguće još od kraja 18. veka. Prvo je bio drvene građe, ali pedesetih godina 20. veka drvenu građevinu, tadašnja Jugoslovenska narodna armija je zamenila visokom uzanom vertikalom od cigala. Leko pretpostavlja da ovaj objekat ima veze sa činjenicom da je ovaj deo Oroma, zvan Doline, nešto viši nego okolni potiski kraj.
Njegovu priču potvrđuje i Marija Poša, ekonomista u penziji koja piše lokalnu istoriju. Ne čudi što stanovnici Oroma i okoline ne znaju istoriju ovog vidikovca, jer Orom je mlado selo. Nekada je to bio kraj raštrkanih salaša koji su se zvali Gornji kanjiški salaši. Nakon što je 1889. godine ovuda prošla pruga između Subotice i Sente, selo poprima oblik i prve godine 20. veka dobija i naziv Orom, što u prevodu sa mađarskog jezika znači vrh brega. Ovde naravno, treba imati u vidu pojam brega onako kako ga vide u ravnoj Bačkoj, a to je tek nekoliko metara višlji kraj. Poša potvrđuje da je vidikovac odvajkada tu i da je bio na nekadašnjem imanju Kermeci.
Geza Vaš, istoričar u Međuopštinskom zavodu za zaštitu spomenika kulture kaže da ovakvi objekti mogu biti ucrtani u karte drugog vojničkog premera tla koji je rađen s kraja 18. veka u Austrijskoj monarhiji.
Neobična građevina izdvaja se od okoline, zbog uskog podnožja jasno je da nema funkciju pri tlu, već da je bitna njena visina. Objašnjenje o čemu se radi daje Gabor Poša, inžinjer geodezije u subotičkom Javnom preduzeću za upravljanje putevima, urbanističko planiranje i stanovanje.
„To je trigonometrijska tačka prvog reda. One su podizane u vreme Austrijske i potom Austrougarske monarhije, na svakih 15 do 20 kilometara. Služe za orijentaciju i premeravanje terena“ - objašnjava Gabor Poša. U ovakve važne trigonometrijske tačke spadaju tornjevi visokih građevina, poput gradskih zdanja ili crkava, ali na terenu gde ih nema, građene su ovakve vertikale za orijentir. Od nekada gusto raspoređenih vidikovaca ili piramida, ova u ataru Oroma je jedina preostala.
Gabor Poša navodi da je 1952. godine tadašnja jugoslovenska vojska prethodnu drvenu građevinu zamenila ozidanim objektom, i da praktično od tada niko ne brine o ovom zdanju, koje predstavlja deo materijalne kulturne baštine.
„Od trenutka kada su geodeti počeli da rade triangulaciju terena gradile su se ovakve piramide. U ravnici su potrebne četiri umrežene tačke i nižeg reda, a to su one od metar i po visine, da bi se mogao premeriti teren. Ova trigonometrisjka tačka prvog reda visoka je 27 metara, i kod njene četvorougaone osnove jedna strana je zazidana, ona označava sever. Ostale tri su otvorene i postoji šupljina unutar koje se vidi da je u sredini kamen. Kamen u sredini ima malo udubljene, i to je u stvari ta tačka od koje se meri“ - objašnjava Poša kako je nekada uspostavljana katastarska evidencija terena. Mada raspolaže savremenim uređajima za premer terena Poša kaže da su nekadašnja merenja rađena teodolitom, instrumentom za geodetska merenja i razvačenjem lanaca, sve tačno izmereno.
U razgovoru za „Politiku“ dodaje ta je tačke u Oromu odabrana kao najviša kota u okolini, nalazi se na 113 metara nadmorske visine, te je vrh piramide u istoj ravni sa crkvenim tornjem u Kanjiži, koja se nalazi na 80 metara nadmorske visine. Centar Oroma je na 108 metara nadmorske visine.
Ova tačka nije samo u vreme podizanja i potom u 19. veku bila važna geodetska odrednica. Gabor Poša priča da je ona bila čvorna i vezna tačka kada je nakon Prvog svetskog rata rađeno razgraničenje sa Austrougarskom. Upravo zbog toga kaže da bi je trebalo zaštiti kao osnovnu geodetsku tačku.
izvor: Politika (Aleksandra Isakov)
